قانون سزار و تشدید رقابت آمریکا و روسیه بر سر بزرگراه ام 4 در سوریه

به گزارش راهبرد معاصر؛ «بزرگراه ام 4» که مناطق استراتژیک سوریه را به یکدیگر متصل می سازد به عرصه کشمکش و رقابت قدرت های خارجی در کشور جنگ زده سوریه تبدیل شده است. سه کشور آمریکا، روسیه و ترکیه هر کدام بخش هایی از این بزرگراه مهم و حیاتی را تحت کنترل خود دارند. با وجود تشدید رقابت بین آن ها، هر سه کشور تلاش می کنند تا تنش های نظامی فیمابین خود را در این منطقه کاهش دهند. روسیه تنها با ایمن سازی بزرگراه « ام 4» و بازگشایی مسیر تجارت درصدد است تا کنترل خود را بر سوریه تحکیم ببخشد. از زمان اعمال تحریم های جدید "قانون سزار" علیه سوریه در تاریخ 17 ژوئن، اکنون زمان بسیار مهمی می باشد.

« بزرگراه ام 4» برای تجارت منطقه ای و بقای اقتصادی سوریه بسیار حیاتی است زیرا مناطق استراتژیک شرق به غرب را متصل و مرز عراق را به دشت ساحلی در دریای مدیترانه پیوند می دهد. تامین امنیت بزرگراه ام 4 توسط روسیه درراستای عادی سازی اقتصاد سوریه از طریق هموارسازی مسیر برای بازسازی و تجارت با کشورهای همسایه می باشد. اهداف روسیه همچنین شامل پیوند و محافظت از پایگاه های نظامی در شرق و غرب سوریه است. تاکتیک های مسکو تاکنون شامل ترکیبی از مذاکره و میانجیگری با طرف های ذیربط و ارائه یک نتیجه برد – برد برای همه و در همان زمان مشارکت در درگیری های نظامی گسترده و بمباران سنگین مناطق غیرنظامی می باشد.

یکی دیگر از کشورهایی که در تامین امنیت « بزرگراه ام 4» نقش مهمی دارد ایالات متحده آمریکا باشد زیرا برای مناطقی که تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) هست، حیاتی می باشد. بازیگر دیگر و تعیین کننده در بزرگراه ام 4 آنکارا می باشد. در حالی که منافع ایالات متحده و ترکیه در این منطقه به طور فزاینده ای همسو می باشد اما روابط مستحکم بین نیروهای دموکراتیک سوریه ( SDF) و ایالات متحده آمریکا همچنان نقطه تنش بین واشنگتن – آنکارا محسوب می شود.

اولویت اصلی آنکارا حفظ سلطه بر مسیرهای اصلی است که مناطق تحت کنترل کردها را در شرق سوریه به هم وصل می کند. هدف اصلی ترکیه این است تا از ظهور یک منطقه خودمختار کرد در هم تنیده در مرز جنوبی کشورش جلوگیری کند.

پیش بینی می شود روسیه، ترکیه و ایران طی هفته های آینده جلساتی را برای گفتگو درباره همکاری های خود در مورد سوریه برگزار کنند و بزرگراه ام 4 به طور قطع در دستور کار این نشست قرار دارد. هدف از فرایند آستانه که سه کشور را به هم پیوند داده، بازگشایی بزرگراه بین المللی سوریه می باشد. مطمئناً ، علی رغم تلاشهای انجام شده در سه سال گذشته ،  این فرایند با نتیجه مناسب همراه نبوده است. اشتیاق دوباره روسیه برای افتتاح بزرگراه ام 4 و به طور خاص شرق رود فرات اکنون به بخشی از زمینه رقابت های ایالات متحده و روسیه تبدیل شده است.

در تاریخ 25 ماه مه، روسیه برای نخستین بار درطی هفت ماه گذشته بزرگراه ام 4 را بازگشایی کرد. این اقدام به صورت بالقوه می تواند به سوریه کمک کند تا تاثیر تحریم های سزار را کاهش دهد. بزرگراه ام 4 شهر یعربیه از مرز عراق تا استان های حسکه ( قمیشلی و تل تمر)، رقه ( عین عیسی) و حلب ( منبیج، الباب و شهر حلب) متصل می کند. بزرگراه های  ام 4 و ام 5 از حلب تا سراقب؛ در تقاطع به دو مسیر تقسیم می شود. مسیر اول از طریق اریحا و جسرالشغور به لاذقیه و مسیر دوم از طریق دمشق به استان درعا در مرز جنوبی اردن منتهی می شود.

چشم انداز نظامی بزرگراه ام 4 را می توان به دو بخش تقسیم بندی کرد:

مسیر حسکه – حلب

این منطقه در درجه نخست تحت کنترل نیروی دموکراتیک سوریه ( کردها) به همراه برخی از نیروهای مخالف سوریه می باشد که از یعربیه مرز عراق تا آل اریما در غرب منبیج سوریه امتداد دارد. نیروهای آمریکایی، روسی، ترکیه در بزرگراه ام 4 و مناطق نزدیک آن مستقر شده اند. حمله اکتبر 2019م ترکیه به سوریه باعث پویایی این منطقه شد زیرا به حضور انحصاری آمریکا در شرق رود فرات پایان داد. در طی سفر مایک پنس معاون رئیس جمهور به آنکارا و توافق آمریکا و ترکیه بر سر مسئله سوریه و متعاقب آن سفر اردوغان به روسیه؛ ترکیه به مناطق مرزی که تحت کنترل نیروی دموکراتیک سوریه قرار دارد حملاتی ترتیب داد. در این مسیر نیروهای سوریه و مسکو برای پر کردن خلا باقی مانده از خروج نیروهای آمریکا در شرق رود فرات قدم برداشتند.

وقتی در مورد بزرگراه ام 4 صحبت می شود این تحول نظامی از سه طریق معنا می شود:

• اول: نفوذ روسیه در منبیج افزایش یافت این در حالی است که قبلا منبیج نقطه اختلاف نظر میان نیروهای آمریکایی و ترکیه بود.
• دوم: نیروهای آمریکایی در استان حسکه در امتداد مرز ترکیه؛ با نیروهای روسی درگیر شدند که منجر به ایجاد تنش بین دو کشور در اوایل سال جاری شد.
• سوم: ترکیه و شبه نظامیان مخالف سوریه ادعای سلطه بر مناطقی از شرق رود فرات کردند در حالی که نیروهای کرد در 30 کیلومتری مرزهای ترکیه عقب نشینی کردند. در نتیجه بین عین عیسی و تل تمر، نیروهای سوریه در سمت راست بزرگراه ام 4 در حال حرکت به سمت شرق بودند و نیروهای مخالف به صورت متقارن در سمت چپ در نزدیکی مرز ترکیه قرار دارند. بنابراین در این جا واحد های سوریه به عنوان حایل بین نیروهای مخالف رژیم تحت حمایت ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه ( کردها) قرار دارند.

در تاریخ 27 مه نیروهای آمریکایی و روسی اولین گشت مشترک را در این مناطق برگزار کردند. این هماهنگی نظامی به منظور کاهش تنش های اخیر بین دو طرف در شرق رود فرات شکل گرفت. اما به رغم اجرای قانون مجازات تحریمی سزار، به احتمال زیاد این همکاری ها ادامه خواهد یافت. در حالی که نیروهای آمریکایی، روسی و ترکیه به دنبال همزیستی در بخش هایی از بزرگراه ام 4 هستند اما آتش بس بالقوه بین آن ها هر زمانی می تواند فروپاشیده شود.

مسیر حلب به لاذقیه

نیروهای روسی، ترکیه و ایران در مسیر دوم بزرگراه ام 4 قرار دارند که از شرق استان حلب تا لاذقیه در دشت ساحلی امتداد دارد. این مسیر به چهار بخش تقسیم می شود:

بخش نخست: اطراف شهر الباب در استان حلب تحت کنترل نیروهای مخالف سوریه که از سوی ترکیه حمایت و پشتیبانی می شوند.

بخش دوم: از حلب تا سراقب که تحت کنترل شبه نظامیان همسو با ایران می باشد.

بخش سوم: از آریحا و جسرالشغور که تحت کنترل حیات تحریرالشام می باشد.

بخش چهارم: بزرگراه ام 4 در استان لاذقیه که تحت کنترل سوریه و دارایی های نظامی روسیه می باشد که مهم ترین پایگاه هوایی مسکو در سوریه یعنی حمیمیم در این منطقه قرار دارد.

پس از آخرین دور خصومت ها، در مارس گذشته بین روسیه و ترکیه بر سر آتش بس در ادلب به توافق رسیدند و از آن زمان به بعد 17 گشت مشترک در بزرگراه ام 4 برگزار شده است. البته این آتش بس شکننده می باشد و این باعث می سود که بزرگراه در برابر امواج احتمالی جدید خشونت آسیب پذیر باشد که می تواند مجددا باعث بسته شدن بزرگراه ام 4 گردد. بحرانی ترین منطقه ادلب تحت کنترل حیات تحریرالشام قرار دارد که در حال حاضر برای تامین منافع اقتصادی خود به تامین امنیت و بازگشایی بزرگراه ام 4 همکاری می کند.

برای جلوگیری از اعتراض حیات تحریرالشام علیه گشت زنی های مشترک روسیه و ترکیه، آنکارا تحت فشار مسکو مجبور شد تا اقداماتی علیه حیات تحریر الشام انجام دهد. پس از کشته شدن یک سرباز ترکیه در حومه جسرالشغور در نزدیکی مسیر بین المللی حلب – لاذقیه، ترکیه مقداری از ادلب عقب نشینی کرد و اکنون صحبت از حمله جدید روسیه در امتداد بزرگراه ام 4 ادلب وجود دارد. بنابراین شاید مسکو خواهان تحت کنترل گرفتن جسرالشغور و اریحا اقدام کند که این امر تنش های بین روسیه و ترکیه را افزایش خواهد داد.

از بعد سیاسی، روسیه درصدد است تا بین سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه ( کردها) روابط نزدیکی برقرار کند که به احتمال زیاد با مخالفت و سد آمریکا روبرو خواهد شد. مسکو همچنین به دنبال گسترش نفوذ نظامی در شرق رود فرات و تلاش برای ایجاد روابط با قبایل استان حسکه می باشد و این مسئله باعث نگرانی بیشتر ایالات متحده آمریکا می گردد. طبق گزارشات، روسیه سعی می کند نیروی جدیدی متشکل از اعضای قبیله در شمال شرقی سوریه ایجاد کند که این نشانگر حضور رقیب قدرتمند در مقابل نیروهای دموکراتیک سوریه (همسو با آمریکا) شود. با این حال این تلاش ها تاکنون موفقیت آمیز نبوده است.

در مقابل تلاش های مسکو، ایالات متحده درصدد است تا بین ترکیه و نیروی دموکراتیک سوریه میانجی گری هایی ایجاد کند اما با توجه به دشمنی و خصومت بین آن ها فایده ای ندارد. واشنگتن همچنین برای تثبیت نفوذ خود در شرق رود فرات و جلوگیری از حضور روسیه بین احزاب کرد سوریه، به میانجی گری بین احزاب کرد اقدام کرده است.

آنکار پس از کاهش ارزش لیره سوریه و اعمال تحریم های قانون سزار آمریکا، لیر ترکیه را در مناطق تحت کنترل خود در سوریه عرضه کرده است. ترکیه قصد دارد این مناطق را از نظر اقتصادی به جای سایر مناطق سوریه به اقتصاد خود متصل کند. آخرین مجازات های تحریمی قانون سزار می تواند این روند را تقویت کند. آنکارا در این مسیر دو هدف را دنبال می کند: از یک سو با دلجویی از مسکو می خواهد تا بزرگراه ام 4 را برای مسائل تجاری و مسافرت بازگشایی کند از سوی دیگر سعی می کند با تشدید روند ادغام سرزمین های سوریه تحت کنترل خود به اقتصاد ترکیه، از تحریم های اعمالی آمریکا سود ببرد.

در مجموع، یک مسابقه و رقابت مستمری بین اعمال مجازات تحریمی قانون سزار و بازگشایی بزرگراه ام 4 وجود دارد و این امر هم برای آمریکا و روسیه مزایا و معایبی را دارد اما در نهایت به احتمال زیاد در این فرایند خود سوری ها هزینه سنگینی را می پردازند.